تولید جهان رشد چندانی ندارد. نزول رشد شاخص تولیدات صنعتی جهان به مثبت نیم‌درصد در چهارمین ماه از سال ۲۰۲۳ تاییدکننده اوضاع نگران‌‌‌کننده صنایع جهان است. به‌رغم اینکه چین از منظر رشد تولید دست بالا را در بخش صنعت دارد؛ اما از منظر رقابتپذیری، همچنان پشت سر رهبر صنعتی جهان یعنی آلمان است.
به گزارش ویکی پلاست به نقل از دنیای اقتصاد، باقی قطب‌‌‌های اقتصادی مختلف جهان پشت‌سر این دوکشور در حرکت هستند. نکته جالب گزارش یونیدو این است که چین پس از سه‌دهه در آستانه رسیدن به سطح رقابتپذیری آلمان است.
آلمان در حالی در سال ۱۹۹۰ با نمره ۶/ ۰درصد رتبه بالایی در میزان رقابتپذیری صنعتی داشته که نمره رقابتپذیری صنعتی چین در آن مقطع حدود ۱/ ۰درصد بوده است. بعد از سه‌دهه اما نمره رقابتپذیری صنعتی آلمان به ۴/ ۰درصد تنزل پیدا کرده و نمره چین نیز به همین محدوده نزدیک شده است.
تحلیلگران معتقدند رشد صنعتی سنگین ماهانه چین در شاخص تولیدات صنعتی که یونیدو آن را منتشر می‌کند، نشانه روشن «سرعت بالا و کیفیت مناسب موتور ساخت چین» است. آلمان که از سال ۲۰۰۱ به مدت ۲۲سال این عنوان را در اختیار داشته، طی دودهه همواره قلب تپنده صنعت جهان بوده و در بین سازندگان کالاهای های‌تک یکی از بهترین عملکردها را دارد.
چین اما عموما در سال‌های اخیر با ساخت محصولات با فناوری پایین و متوسط توانسته است رشد بالای صنعتی خود را حفظ کند. ورود این کشور به فاز جدید ساخت کالاهای های‌تک، خطر عبور چین از رهبر صنعتی جهانی یعنی آلمان را دوچندان کرده است.
شاخص جهانی CIP که توسط یونیدو تهیه شده با بررسی سه‌متغیر «تولید و صادرات کالاهای صنعتی»، «پیشرفت تکنولوژیکی آنها» و «تاثیر جهانی کشورها بر فعالیت‌‌‌های تولیدی» به ارزیابی سطح رقابتپذیری صنعتی کشورهای مختلف می‌‌‌پردازد.
جهان در شرایطی به سمت رکود اقتصادی در سال ۲۰۲۳ حرکت می‌کند که بررسی گزارش یونیدو گویای تثبیت جایگاه آلمان به عنوان رقابت‌‌‌پذیرترین اقتصاد جهان است.
شاخص عملکرد رقابتپذیری صنعتی (Competitive Industrial Performance Index) که به بررسی توانایی صنعتی کشورها در بخش‌‌‌های مختلف از زوایای مختلف می‌‌‌پردازد، امسال با بررسی ۱۵۳کشور مختلف تایید کرد آلمان‌‌‌ها همچنان برترین کشور جهان در این شاخص هستند. شاخص ۲۰۲۳ رقابتپذیری یونیدو نشان می‌دهد که چین رشد حیرت‌‌‌انگیزی را طی دهه گذشته تجربه کرده است.
نسخه ۲۰۲۳ شاخص رقابتپذیری تولیدات صنعتی نشان می‌دهد پس از آلمان و چین، کشورهای ایرلند، کره‌جنوبی و ایالات‌متحده آمریکا هستند که بالاترین سطح رقابتپذیری را کسب کردهاند. پس از این پنج‌کشور نیز تایوان، سوئیس، ژاپن، سنگاپور و هلند کشورهایی هستند که رتبه‌‌‌های ۶ تا ۱۰ را به خود اختصاص داده‌‌‌اند.
صعود کشورهایی نظیر سنگاپور، چین یا تایوان در حالی جالب توجه است که دادههای یونیدو از پنج‌کشور مطرح صنعتی که شامل آلمان، چین، ایالات‌متحده آمریکا، کره‌جنوبی و ژاپن است گویای سبقت‌گرفتن چین از چهار رقیب دیگر است. در دوره زمانی پنج‌سال گذشته چین در شاخص رقابتپذیری صنعتی رشد خود را حفظ کرده است؛ اما چهارکشور دیگر همزمان وضعیتی رو به افول را تجربه کردهاند. این وضعیت از سال ۲۰۱۵ به این سو مشخصا بازی را به نفع چین و به ضرر چهار کشور دیگر رقم زده است.
از نکات جالب توجه پیرامون شاخص رقابتپذیری صنعتی یونیدو، صعود بزرگ برخی از همسایگان ایران است. امارات در این شاخص طی سال‌های گذشته رشد کرده و در حالی با ۱۹پله صعود به بیست‌ونهمین کشور جهان در این شاخص بدل شده که ارمنستان توانسته است با ۲۳پله صعود از رتبه ۱۱۶ به رتبه ۹۳ صعود کند.
ویتنام هم که با فشار بالایی به سمت صنعتی شدن می‌رود، در سال‌های اخیر در این شاخص بهبود جایگاه مناسبی را تجربه کرده؛ اما در گزارش ۲۰۲۳ توانسته است ۱۹پله ارتقا پیدا کند. مقدونیه شمالی دیگر کشوری است که با رشد ۱۶پله‌‌‌ای توانسته است جایگاه خوبی را برای خود رقم بزند.
ظهور چین؛ کی و چگونه؟
نگاهی به داشبورد آماری یونیدو نشان می‌دهد آمریکا در فاصله سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۹ سطح ارزش افزوده صنعتی بالاتری از چین و سایر کشورها داشته؛ اما در سال ۲۰۱۰ رتبه خود را از دست داده و به چین واگذار کرده است. چین در فاصله سال ۲۰۱۰ تا امروز همواره بالاترین سطح از تولید ارزش افزوده صنعتی (Manufacturing value added) را ایجاد کرده است.
با اینکه بسیاری با دیده تردید به تداوم رشد صنعتی و افزایش رقابتپذیری چین نگاه می‌کنند؛ اما دستاورد صنعتی و اقتصادی این کشور در زمینه رشد تولید و خلق ارزش افزوده یا افزایش صادرات صنعتی تحسین‌‌‌برانگیز است. بنابراین اینکه چین در فاصله سه‌دهه به یکی از «رقابت‌‌‌پذیرترین اقتصادهای جهان» بدل شده، الگوی مناسبی برای تحول در سیاستگذاری برای بخش اقتصاد و صنعت است.
چه خبر از شاخص تولیدات صنعتی جهان؟
داده‌‌‌هایی که آخرین گزارش سازمان یونیدو منتشر کرده، تاکید دارند به‌جز آسیا، رشد تولید در سایر قاره‌‌‌ها منفی شده است.
نرخ رشد شاخص تولیدات صنعتی در چین در حالی نزدیک به ۹درصد بوده که این عدد برای آسیا و اقیانوسیه (بدون احتساب چین) ۹/ ۲درصد بوده است. آمریکای شمالی و جنوبی که ظاهرا سال گذشته موتور رشد صنعتی جهان بودند، امسال، سال سختی را می‌‌‌گذرانند و قادر به تکرار رشدهای سال ۲۰۲۲ نیستند.
در آوریل ۲۰۲۳ رشد شاخص تولید صنعتی برای آمریکای شمالی منفی ۷/ ۰درصد و برای آمریکای جنوبی منفی ۳/ ۱درصد است. در آفریقا هم که اوضاع هیچ‌گاه بر وفق مراد نبوده، رشد شاخص تولیدات صنعتی به منفی۲درصد تنزل پیدا کرده است. اروپای گرفتار جنگ و بحران انرژی نیز با افت شدید منفی ۴درصدی، به انتظار روزهای بهتر نشسته است.
بازخوانی دادههای گزارش یونیدو نشان می‌دهد سطح تولید صنعتی در میان رشته فعالیت‌‌‌های مختلف در آوریل ۲۰۲۳ به‌شدت سینوسی بوده و برخی بسیار خوب کار کرده و برخی نیز به‌شدت ضعیف عمل کردهاند. تنزل ۲/ ۶درصدی رشد صنعت کامپیوتر یکی از عجیب‌‌‌ترین ارقامی است که در گزارش یونیدو آمده، حال آنکه رشد صنعت خودرو در این ماه معادل ۵/ ۲۱درصد بوده است.
ظاهرا چهارمین ماه از سال ۲۰۲۳ به‌هیچ‌وجه برای بخش صنعت خوش‌‌‌یمن نبوده و در نتیجه تداوم جنگ بین روسیه و اوکراین، بحران انرژی، کمبود مواد و خاک‌‌‌های معدنی کمیاب و نیز چالش جنگ تراشه کارخانه‌‌‌ها کمتر از همیشه تولید کردهاند. گزارش یونیدو تصریح می‌کند هنوز بالاترین نرخ رشد در بین انواع صنایع با سطح فناوری متفاوت، متعلق به صنایع های‌تک است.
با این‌حال همه صنایع های‌تک رشد مناسبی را تجربه نکردهاند. نگاهی به این گزارش کوتاه نشان می‌دهد خودروسازی و صنایع وابسته در بین صنایع های‌تک بیشترین سطح رشد را تجربه کردهاند و در هر پنج‌قدرت صنعتی جهان یعنی چین، کره‌جنوبی، ژاپن، آلمان و آمریکا رشد بالایی داشته‌اند. از آن سو اما در اغلب کشورهای مطرح به‌جز چین رشد صنایع کامپیوتر و قطعات وابسته منفی بوده است.
افول جدی رشد تولید در صنایع با فناوری پایین و صنایع با فناوری متوسط و پایین نیز نشان می‌دهد بخش اعظم رشته فعالیت‌‌‌های صنعتی روزگار خوبی را در فصل دوم۲۰۲۳ تجربه نکردهاند و آوریل را به سخت‌‌‌ترین شکل ممکن پشت سر گذاشته‌‌‌اند.
روایت یونیدو از تولید جهان در آوریل
یونیدو اخیرا گزارش‌‌‌های خود را به شکل چکیده و با آمارهای اندک منتشر می‌‌‌سازد اما وقتی روند حرکت شاخص تولیدات صنعتی جهان که یونیدو مدت‌هاست آن را تهیه می‌کند، مورد بررسی قرار می‌گیرد، شواهد بسیاری از تحولات صنعتی قابل دسترسی است.
برای نمونه مشخص است که در سال ۲۰۲۳ رشد جهان کم شده، اما بخشی از این کاهش به واسطه پشت سر گذاشتن دوره کرونا، از بین رفتن اثر رشد صنعت دارو در سال ۲۰۲۲ و مواردی از این دست است. البته مشخص است که در نتیجه چهار اتفاق مختلف، اعم از جنگ تراشه‌‌‌ها، بحران ژئوپلیتیک، جنگ‌‌‌های تجاری و بحران انرژی اوضاع بر وفق مراد نیست.
همه این موارد موجب شده است تا رشد جهان کم شود و کاهش رشد جهان موجب افت تولید، افت خلق ارزش‌افزوده و کاهش درآمد کارگران شده که اینها همه در کنار هم به کاهش مصرف کالاهای مختلف منجر شده است.
اینکه رشد صنایع با فناوری پایین ماه‌‌‌هاست منفی شده یا صنایع با فناوری متوسط رو به پایین قادر نیستند رشد مثبتی داشته باشند، عمدتا به همین دلیل است. افول این دو حوزه صنعتی که اغلب در کشورهای در حال توسعه و توسعه‌نیافته گسترده شده‌‌‌اند، موجب شده است تا تقاضای موثر برای صنایع با فناوری بالا و های‌تک که عمدتا در جهان پیشرفته مستقر هستند، ایجاد نشود و از این مسیر، رشد شاخص تولیدات صنعتی جهان در بخش محصولات های‌تک کم شود.
پیش‌تر و در سال گذشته این نرخ در محدوده ۵ تا ۶درصد بود؛ اما حالا به زیر ۳درصد در آوریل ۲۰۲۳ کاهش پیدا کرده است. به همین دلیل می‌توان ادعا کرد فضایی که اکنون شکل گرفته، فضایی توام با ابهام است که در آن آینده صنعتی جهان چندان روشن نیست.
بحث‌‌‌هایی هم که پیرامون برون‌‌‌سپاری زنجیره به دوستان (Friendshoring) شکل گرفته، مفاهیمی را که پیش‌تر در جهان حول محورهای صرفه مقیاس، تجارت آزاد و تولید اقتصادی شکل گرفته بود زیر سوال برده است.
