سهم صادراتی ایران از محصولات صنایع با فناوری بالا چیزی حدود صفر درصد است! این آمار درحالی توسط موسسه مطالعات و پژوهش‌‌‌های بازرگانی به‌قلم الهام اسماعیلی‌پور منتشر می‌شود که سهم صادرات صنایع منبع‌محور ایران حدود ۳۰درصد کل صادرات کشور است و زنگ خطر نبود فناوری در صنعت ایران، مدت‌‌‌هاست که به صدا درآمده است.
به گزارش ویکی پلاست به تقل از دنیای اقتصاد، فناوری‌‌‌های نوین و نوظهور و توسعه روزافزون آنها در کنار رسوخ فناوری در فعالیت‌‌‌های صنعتی، موجب شکل‌‌‌گیری فضای رقابتی در عرصه تولید و تجارت جهانی شده است. از این‌رو، کشورهای در حال توسعه برای گسترش بازارها و کشورهای توسعه‌یافته به‌منظور حفظ بازارهای داخلی و بین‌‌‌الملی، به انجام تغییرات بنیادین و توسعه صنعتی مبتنی بر تحولات فناورانه مبادرت می‌‌‌ورزند.
سهم پایین ایران از توسعه فناوری صنعتی، دلایل متعددی دارد؛ اما یکی از بزرگ‌ترین دلایل، سهم کمتر از یک‌درصدی ایران از هزینه‌‌‌های تحقیق و توسعه در زمینه تولید ناخالص داخلی، برخلاف کشورهای توسعه‌یافته‌‌‌ای همچون ژاپن، آمریکا، آلمان و چین با سهم ۲ تا ۵درصدی است. از این‌رو شایسته است ایران به سوی نوسازی و بازسازی صنایع در راستای استفاده بهینه از پتانسیل‌‌‌های موجود در کنار دیگر راهکارها حرکت کند.
وضعیت صنعت و صادرات ایران
ایران در شاخص شدت صنعتی شدن رتبه ۳۵ و در شاخص سهم ارزش‌افزوده صنایع با فناوری متوسط و بالا از ارزش‌افزوده کل صنعت، رتبه ۲۴ را به دست آورده که امتیازی بالاتر از متوسط جهانی است؛ اما امتیاز شاخص سهم ارزش‌افزوده صنعتی از تولید ناخالص داخلی، حدود یک‌سوم میانگین جهانی است که این امر حاکی از جایگاه پایین بخش صنعت در اقتصاد ایران است.
رتبه ۱۱۲ ایران در شاخص سهم صادرات صنعتی از کل صادرات صنعتی حاکی از توان رقابتی پایین تولیدات صنعتی کشور در مقابل محصولات مشابه خارجی است که این موضوع به‌خوبی در شاخص کیفیت صادرات صنعتی با رتبه ۹۲ نمایان است.
با وجود بالاتر بودن امتیاز شاخص سهم ارزش‌افزوده صنایع با فناوری متوسط و بالا از کل ارزش‌افزوده صنعتی ایران با رتبه ۲۴ از متوسط جهانی، محصولات با فناوری متوسط و بالا سهم چندانی از سبد صادراتی کشور ندارند. همچنین سهم حدود ۶۶درصدی صادرات صنایع منبع‌محور از صادرات صنعتی در مقابل سهم کمتر از یک‌درصدی صنایع با فناوری بالا و سهم حدود ۲۶درصدی صنایع با فناوری متوسط نیز برای کشوری که به دنبال رشد اقتصادی بوده، آمار مطلوبی نیست. جالب اینکه سهم غالب صادرات صنایع منبع‌محور از کل صادرات کشور با عدد ۳۰درصد در مقابل سهم حدود صفر درصدی صنایع با فناوری بالاست.
میزان توجه ایران به تحقیق و توسعه
در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸، شاخص‌‌‌‌‌‌های سهم ارزش‌افزوده صنعتی از GDP و سهم ارزش‌افزوده صنایع با فناوری متوسط و بالا از کل ارزش‌افزوده صنعتی، گویای گرایش تولید صنعتی کشور به سمت تولید محصولات با فناوری پایین است. این در حالی است که سهم صنایع با فناوری متوسط و بالا از صادرات کشور افزایش یافته است.
یکی از عواملی که به توسعه پایین‌‌‌تر صنایع با فناوری بالا در مقایسه با صنایع منبع‌محور در کشور منجر شده، سهم کمتر از یک‌درصدی هزینه‌‌‌های تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی است. این درحالی است که در عمده کشورهای توسعه‌یافته نظیر چین، ژاپن، آمریکا و آلمان، سهم هزینه‌‌‌های تحقیق و توسعه از GDP در بازه ۲ تا ۵درصدی است.
براساس جدول‌های منتشرشده، رژیم اشغالگر قدس با ۸/ ۱۶میلیارد دلار و سهم ۹/ ۴درصدی، کره‌جنوبی با ۱۰۰میلیارد و سهم ۶/ ۴درصدی، تایوان با ۹/ ۴۲میلیارد دلار و سهم ۵/ ۳درصدی، سوئد با ۷/ ۱۷میلیارد و سهم ۴/ ۳درصدی، ژاپن با ۱۷۲میلیارد و سهم ۲/ ۳درصدی، آلمان با ۹/ ۱۳۱میلیارد دلار و سهم ۲/ ۳درصدی، اتریش با ۹/ ۱۳میلیارد دلار و سهم ۲/ ۳درصدی، ایالات‌متحده آمریکا با ۶۱۲میلیارد دلار و سهم ۱/ ۳درصدی، بلژیک با ۱۶میلیارد دلار و سهم ۹/ ۲درصدی و چین با ۷/ ۲۱۴میلیارد دلار و سهم ۲/ ۲درصدی، بیشترین نسبت مخارج تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده‌‌‌اند.
این وضعیت در حالی رخ داده است که در برنامه‌‌‌های پنج‌‌‌ساله سوم، چهارم و پنجم توسعه کشور برای سهم تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی، هدف‌گذاری ۳درصدی شده بود و این هدف در برنامه ششم توسعه، به ۴درصد افزایش یافت؛ اما به لحاظ عملکردی مقدار این شاخص در سال‌های ۱۳۹۷، ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به ترتیب برابر با ۶۵/ ۰، ۵۸/ ۰ و ۴۳/ ۰ بود که نتیجه این امر در جایگاه هفتادوچهارم ایران در شاخص سهم ارزش‌افزوده صنعتی در GDP و پایین بودن توان رقابتی محصولات صنعتی (رتبه ۱۱۲ در شاخص سهم صادرات صنعتی از کل صادرات کشور)، به‌خوبی نمایان است.
چه باید کرد؟
در همین زمینه، موسسه مطالعات و پژوهش‌‌‌های بازرگانی در گزارش خود تاکید کرده است که ایران باید برای بهبود این وضعیت، رو به نوسازی و بازسازی صنایع در راستای استفاده بهینه از پتانسیل‌‌‌های موجود و جبران کاهش سرمایه‌گذاری‌‌‌ها طی سال‌های اخیر با توجه به هزینه‌بر بودن سرمایه‌گذاری‌‌‌های ایجادی و نسبت یک‌سوم هزینه نوسازی و بازسازی به سرمایه‌گذاری ایجادی، ایجاد حمایت‌‌‌ها و مشوق‌‌‌های موردنیاز به‌منظور رسوخ فناوری‌‌‌های سطح چهارم در بخش صنعت، برنامه‌ریزی در جهت توسعه صنایع مبتنی بر دیجیتال با توجه به روند فزاینده توسعه اقتصاد دیجیتال در جهان و افزایش سهم آن از تولید ناخالص داخلی در کشورهای توسعه‌یافته و ایجاد سازوکارهای موردنیاز در جهت توسعه صنایع با فناوری متوسط و بالا از چند طریق رو بیاورد.
در زمینه ایجاد سازوکارهای موردنیاز به‌منظور توسعه صنایع با فناوری متوسط و بالا، ایران باید با ایجاد الزامات و منوط کردن اعطای جواز تاسیس و پروانه‌‌‌های توسعه‌‌‌ای به استفاده از فناوری‌‌‌های روز به‌ویژه در صنایع برخوردار از بازار اشباع، اعطای مشوق‌‌‌های مالی و تجاری به واحدهای صنعتی پیشرو در به‌کارگیری از تکنولوژی‌‌‌های روز، ایجاد پایگاه رصد فناوری و اطلاع‌رسانی در خصوص فناوری‌‌‌های نوظهور به متقاضیان سرمایه‌گذاری و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در صنایع دانش‌محور از طریق تامین بخشی از هزینه‌‌‌های تحقیق و توسعه توسط صندوق نوآوری و شکوفایی یا تامین بخشی از سرمایه صندوق پژوهش و فناوری تخصصی در آن صنعت از طریق اخذ درصدی از سود ناشی از یارانه انرژی از صنایع اشباع مانند پتروشیمی و فولاد، شرایط را بهبود ببخشد.
